Το διοικητικό σύστημα της Εκκλησίας της Ελλάδος είναι, εκ του Καταστατικού Χάρτη, Συνοδικό. Δηλαδή, θεμελιώνεται στην ισοτιμία γνώμης και ψήφου, με την αρχή ότι «η άποψη πλειόνων κρατείτω». Με άλλα λόγια, η βούληση της πλειοψηφίας επικρατεί. Δεν είναι τυχαίο πως πολλοί θεολόγοι και εκκλησιαστικοί παρατηρητές έχουν χαρακτηρίσει την Εκκλησία της Ελλάδος ως εκείνη με την πιο άρτια μορφή Συνοδικότητας, μεταξύ όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών.
Ωστόσο, η πράξη συχνά διαψεύδει τη θεωρία. Ο θεσμός έχει περάσει, διαχρονικά, από συμπληγάδες: κρίσεις, αντιπαλότητες, συγκρούσεις προσώπων, αλλά και ισχυρές προσωπικότητες που, αντί να αναδείξουν τη Συνοδικότητα, την οδήγησαν σε απαξίωση και σε έναν ιδιότυπο ευτελισμό.
Η Συνοδικότητα δεν είναι πια ο σφυγμός της Εκκλησίας, είναι ένα ωραίο σύνθημα, ένας τίτλος χωρίς περιεχόμενο.
Γιατί;
Η αλήθεια δεν μπορεί να αποκρυφθεί: οι μακροχρόνιες θητείες των Αρχιεπισκόπων τούς καθιστούν, εν δυνάμει, «αισυμνήτες» – για να χρησιμοποιήσουμε την εκκλησιαστική ορολογία.
Αφού ο εκάστοτε Αρχιεπίσκοπος εδραιώσει τη θέση του, η Συνοδικότητα μεταβάλλεται σταδιακά σε Αρχιεπισκοποκεντρικό σύστημα. Τότε η Ιερά Σύνοδος χάνει τη θεσμική της ισχύ και καταλήγει να εκτελεί τις ειλημμένες αποφάσεις του «Πρώτου». Ο Αρχιεπίσκοπος αποφασίζει ακόμη και στο «παρά ένα», και οι Ιεράρχες απλώς συντάσσονται. Οι Ιεράρχες εκτελούν. Όχι συλλογικότητα, αλλά πειθαρχία, όχι έμπνευση, αλλά χειραγώγηση.
Επί ημερών του Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου, αυτή η πραγματικότητα έχει παγιωθεί και, δυστυχώς, έχει καταστεί κανόνας. Αυτό γίνεται πιο εμφανές σε κάθε εκλογή νέου Μητροπολίτη, όπου η προσωπική επιθυμία του Αρχιεπισκόπου προηγείται και η «παρέμβαση» του Αγίου Πνεύματος φαίνεται –τουλάχιστον ανθρώπινα– να αποσύρεται σιωπηρά. Η έννοια του «χρίσματος», δεν θυμίζει πλέον μυσταγωγία, αλλά μια απλή ανακοίνωση προτίμησης.
Η επικείμενη Ιεραρχία και τα διλήμματα
Η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας συγκαλείται την επόμενη εβδομάδα στην ετήσια τακτική συνεδρία της. Στην ατζέντα δεσπόζει η εκλογή δύο νέων Μητροπολιτών –της ακριτικής και ιστορικής Μητροπόλεως Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης, καθώς και της Αποστολικής Μητροπόλεως Κορίνθου– αλλά και τριών νέων βοηθών Επισκόπων.
Η εκλογή των Επισκόπων θεωρείται διαδικαστική υπόθεση, χωρίς εκπλήξεις.
Οι εκλογές αυτές θεωρούνται «κλειδωμένες», χωρίς περιθώριο έκπληξης ή διαφοροποίησης – μια τυπική επικύρωση ειλημμένων αποφάσεων.
Το ισχύον δόγμα
Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος μετά από εξήντα εκλογές νέων Ιεραρχών έχει εδραιώσει με το σπαθί του έναν κανόνα: η Συνοδικότητα να λειτουργεί αλλά ως φύλλο συκής. Εκείνος αποφασίζει, οι υπόλοιποι απλώς επικυρώνουν τις αποφάσεις του. Και έχει αυτό το δικαίωμα όταν έδωσε σε τόσους Αρχιερείς την Αρχιερωσύνη. Και είναι ο μοναδικός Αρχιεπίσκοπος στην Εκκλησία μας με μηδέν αντιπολίτευση. Και αυτό είναι αποκλειστικά δικό του κατόρθωμα.
Ωστόσο η πραγματικότητα είναι γυμνή: η Εκκλησία της Ελλάδος όπως και οι άλλες ορθόδοξες Εκκλησίες δεν εκλέγουν, αλλά διορίζουν. Το Άγιο Πνεύμα, που οι Πατέρες επικαλούνταν, στις εκλογές που γίνονται επί των ημερών μας , φαίνεται να έχει τεθεί σε αναστολή μέχρι να αποφασίσει το ίδιο πότε θα ξανακάνει αισθητή την παρουσία του.Και τότε «αμαρτωλοί που φύγωμεν». Τη θέση Του έχει πάρει ο «προφορικός λόγος» και η επιθυμία του Αρχιεπισκόπου. Ένα νεύμα του αρκεί για να κατευθύνει 80 Ιεράρχες.
Το διακύβευμα
Η εκλογή δύο νέων Μητροπολιτών δεν είναι, φυσικά, απλή διοικητική υπόθεση, είναι βαρόμετρο για την πορεία της ίδιας της Εκκλησίας. Οι επόμενες εκλογές θα δείξουν εάν το Άγιο Πνεύμα θα βρει χώρο να «συμπλεύσει» με τη βούληση των Ιεραρχών ή εάν, για ακόμη μία φορά, θα υποκατασταθεί από τις επιθυμίες του ενός.
Η υπόθεση δεν είναι προσωπική, είναι βαθύτατα θεσμική. Όταν υποτιμούν τη Συνοδικότητα εκείνοι που την επικαλούνται όταν την χρειάζονται τότε η Εκκλησία χάνει το ίδιο της το πρόσωπο. Γίνεται ένας οργανισμός συγκεντρωτικής εξουσίας, με επικεφαλής έναν ισχυρό άνδρα και γύρω του έναν κύκλο συνοδοιπόρων που δεν του χαλούν το χατήρι για λόγους σεβασμού.
Αν η Συνοδικότητα συνεχίσει να λειτουργεί ως τυπικό περίβλημα, πίσω από το οποίο κυριαρχεί ο Αρχιεπισκοπικός- Πατριαρχικός Μονάρχης, τότε η Εκκλησία κινδυνεύει να χάσει την αξιοπιστία του θεσμού της και να μετατραπεί σε έναν μηχανισμό εξουσίας.
Και αυτό ισχύει για όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες. Είχαμε την ψευδαίσθηση ότι εμείς διαφέραμε. . Αλλά τα μικρόβια μεταδίδονται εύκολα.
Η Συνοδικότητα δεν είναι πολυτέλεια. Είναι η ίδια η ταυτότητα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Χωρίς αυτήν, η Εκκλησία δεν είναι Εκκλησία, αλλά απλώς ένας οργανισμός με θρησκευτικό περίβλημα.
Αν συνεχιστεί αυτή η πορεία,τότε η Συνοδικότητα θα καταντήσει μνημείο τυπικότητας, μια θεσμική σκιά. Θα είναι η στιγμή που η Εκκλησία της Ελλάδος δεν θα κινδυνεύει απλώς να γίνει σαν τις άλλες αλλά θα κινδυνεύει να χάσει την ψυχή της.
Διαβάστε όλο το άρθρο του Σωτήρη Μ. Τζούμα