Γιώργης Βιδάκης – ΤΑ ΕΛΓΙΝΕΙΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΒΑΦΗ
ΤΑ ΕΛΓΙΝΕΙΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΒΑΦΗ
« Έγραψα τα Eλγίνεια μάρμαρα διαφέρουσιν ολοτελώς από όλα τα άλλα αγάλματα.
Δεν είναι αγάλματα. Eίναι τεμάχια μοναδικού μνημείου, του περιφημοτάτου εν τω κόσμω μνημείου, όπερ ίσταται έτι, ει και κατερειπωμένον, όπερ είναι το εθνικόν σύμβολον και το παλλάδιον γενναίου λαού, και χώρος προσκυνήσεως διά την πολιτισμένην ανθρωπότητα… Δεν υπάρχει παράδειγμα εν τω κόσμω όλω ενός έθνους διατηρούντος, ουχί διά κατακτήσεως αλλά διά προσφάτου αγοράς από δυνάστην, τα εθνικά σύμβολα άλλου έθνους.
Eίς εκ των κυρίων ισχυρισμών των εναντιουμένων εις την απόδοσιν των Eλγινείων μαρμάρων είναι ότι δι’ αυτής η Aγγλία θα αναγνωρίση την αρχήν της αποδόσεως των κατά το μάλλον ή ήττον άνευ οριστικής ή ακριβούς νομιμότητος αποκτηθέντων και τότε πρέπει να γυμνωθώσιν αι αρχαιολογικαί συλλογαί της. Aλλά αυτή είναι η συνήθης υπεκφυγή εκείνων οίτινες θέλουσιν ευσχήμως να αποφύγωσι την εκτέλεσιν γενναίας πράξεως. Φοβούνται τας συνεπείας».
Αν η ποίηση αντιστοιχούσε στη μεγάλη αγάπη της ζωής του Κωνσταντίνου Καβάφη, η Ιστορία ήταν το πάθος του. Ένα πάθος, μέρος του οποίου μαρτυρείται μέσα από τον κύκλο των ιστορικών ποιημάτων του. Ιστορικά πρόσωπα και καταστάσεις μεταμορφώθηκαν σε στίχους για να διδάξουν, να υπενθυμίσουν, να προειδοποιήσουν και να αποτρέψουν μοιραία λάθη του παρελθόντος, χωρίς φανφάρες ή εξάρσεις μόνο με συγγραφική μαεστρία, ταπεινότητα και ρεαλισμό. Άλλωστε αυτό κάνει η ίδια η Ιστορία, αυτό πράττει και ένας πνευματικός άνθρωπος του μεγέθους του Καβάφη.
Το παρακάτω ενυπόγραφο άρθρο του Καβάφη στην αθηναϊκή εφημερίδα «Εθνική» το 1891, αποτελούν πνευματικά και πολιτισμικά κειμήλια αυτού του .
“Σπουδαίον περιοδικόν της Αγγλίας «Ο 19ος Αιών» εδημοσίευσε την 1η Μαρτίου άρθρον επιγραφόμενον «Ο αστεϊσμός περί των Ελγινείων Μαρμάρων». Οι φιλόμουσοι και φιλάρχαιοι αναγνώσται θα ενθυμώνται το κίνημα όπερ εγένετο τελευταίως εν Αγγλία, ίνα αποδόθωσιν εις την Ελλάδα αι αρχαιότητες ας προ 80 ετών ο λόρδος Έλγιν, πρέσβυς της Αγγλίας παρά την Υψηλή Πύλη, ήρπασεν – ίνα τας προφύλαξη δήθεν- εκ της Ακροπόλεως.
Ο λόγιος κ. Φρειδερίκος Χάρισσον θερμώς υπεστήριξε το κίνημα, έγραψε δε εν τω «19ω Αιώνι» το περίφημον του άρθρον «Απόδοτε τα Ελγίνεια Μάρμαρα». Την απάντησιν εις το άρθρο αυτό γράφει ο Διευθυντής του Περιοδικού ισχυριζόμενος ότι ο κ. Χάρισσον πραγματευθείς περί της επιστροφής των Ελγινείων μαρμάρων ηστείζετο απλώς, και κατέγινε περί το δοκιμάσαι την διορατικότητα του πνεύματος των συμπολιτών του – εάν τάχα θα ήναι αρκετά έξυπνοι να εννοήσουν την ειρωνεία του. Άλλως ηθέλησεν επίσης να περιπαίξη την συνήθειαν διαφόρων συγχρόνων ρητόρων οίτινες επινοούσι (sic) θέματα της ευφράδειας των, ζητούσι να αποδείξωσι παραδοξολογίας και χιμαίρας.
Ούτως κρίνει ο κ. Τζαίημς Νώουλς, διευθυντής του Περιοδικού ο «19ος Αιών». Μοι φαίνεται όμως ότι ο παραδοξολογών είναι μάλλον αυτός η ο κ. Χάρισσον.
Το άρθρον του (του Νώουλς) ουδέ λογικόν είναι, ουδέ γενναίον. Είναι τόσον ξηρόν κατά το ύφος, έχει τοιαύτην πληθώραν πτωχής ή μάλλον ανόστου ειρωνείας ώστε πιστεύω ότι μόνον οι Έλληνές τους οποίους αφορά αμέσως το ζήτημα θα έχωσι την υπομονήν να το αναγνώσωσιν ινα σωθωσιν οι αμαρτίαι των.
Εν τη εξαψει του ο κ. Νωουλς τι δεν λέγει! Εκθειάζει του Έλγιν την αρπαγήν. Μυκτηρίζει τον Βύρωνα. Σχετίζει την ευτελή υπεξαίρεσιν των μαρμάρων, προς τα ένδοξα τρόπαια του Νέλσωνος. Φρονεί ότι εάν επιστράφωσι αι αρχαιότητες αυται, πρέπει να αποδοθωσιν επίσης η Γιβραλτάρη, η Μελίτη, η Κύπρος, η Ινδική – λησμονων ότι η κατοχή των χωρών εκείνων λογίζεται αναγκαία εις το Αγγλικόν εμπόριον ως εις την ασφάλειαν η ύπαρξιν του Αγγλικού κράτους, ενώ τα Ελγίνεια μάρμαρα εις ουδεν χρησιμεύουσιν άλλο η εις τον ωραισμον και πλουτισμόν του και άνευ αυτών ωραιοτάτου και πλουσιοτάτου Βρεττανικού Μουσείου. Ψέγει του κ. Χάρισσον την ορθότατην παρατήρησιν ότι το κλίμα του Λονδίνου φθείρει τας γλυφάς των μαρμάρων και εκφράζει τον φόβον μη εάν μετακομισθώσιν εις Αθήνας καταστραφώσιν εν ενδεχόμενη ανάφλεξει του ανατολικού ζητήματος- λησμονών ότι ο φρόνιμος άνθρωπος οφείλει να διορθώνη το ενεστός κακόν πριν φροντίση περί του μέλλοντος.
Δεν φαίνεται να δίδη πολλήν σπουδαιότητα εις τα δικαιώματα άτινα έχει επί των μαρμάρων « ο αναμεμιγμένος μικρός πληθυσμός» όστις «σήμερον κατοικεί επί των ερειπίων της αρχαίος Ελλάδος» και υποθέτω ευρίσκει τα δικαιώματα του λόρδου Έλγιν και εαυτού μεγαλείτερα. Παρατηρεί ότι αν ηκολουθείτο η συμβουλή του κ. Χάρισσον και απεδίδοντο αι περί ου ο λόγος αρχαιότητες εις την Ελλάδα, τις οίδεν εάν καμμία εκ των ολιγοβίων κυβερνήσεών της, δε θα τας επώλει αντί εκατομμυρίου λ. στ. εις την Γερμανία, ή αντί δύο εις την Αμερικήν, ή χειρότερα εάν δεν θα τας επώλει λιανικώς εις ένα έκαστον ολίγας. Ταύτα είναι ύβρις αδικαιολόγητος και εμφαίνουσα πολλήν ελαφρότητα εις την οποίαν η αρμόζουσα απάντησις θα ήτο – Είμεθα Κύριοι να διαθέσωμεν ως θέλομεν τα ημέτερα.
Αλλ’ας διαφωτισθή η άγνοια του ανδρός και ας μάθη ότι μέχρι τούδε αι ελληνικαί κυβερνήσεις, ολιγόβιοι ή μακρόβιοι, επεδείξαντο πολλήν ευλάβειαν και φροντίδα προς τα αρχαία μνημεία, ότι διάφορα μουσεία συνεστάθησαν εν Ελλάδι, ων η διοίκησις είναι αξιόλογος και ότι εν Αθήναις τα Ελγίνεια μάρμαρα θα τύχωσι της αυτής πιστής διαφυλάξεως και περιποιήσεως οιας και εν Αγγλία. Είναι δε νόστιμος ο κ. Νώουλς όταν μας αφίνει να ίδωμεν και την χρηματικήν άποψιν της υποθέσεως. Εις εν μέρος του άρθρου του λέγει ότι η σημερινή αξία των μαρμάρων υπολογίζεται εις εκατομμύρια, και εις άλλο πάλιν μέρος ομολογεί ότι δια να τα αποκτήση ο λόρδος Έλγιν εξώδευσε 14.000 λ. Τι καλή δουλειά!
Δεν αναγράφω περισσότερας εκ των παρατηρέσεων του κ. Νωουλς. Είναι της αυτής ποιότητος και αι επίλοιποι. Εξ άλλου δε νομίζω πρέπον να τον θεωρήση τις υπεύθυνον δια όλα όσα γράφει. Ο ανήρ εις άλλας περιστάσεις απέδειξεν ότι δεν αμοιρεί παιδείας, ορθής κρίσεως και άλλων φιλολογικών προσόντων. Όθεν τείνω να πιστεύσω ότι πρέπει να αποδοθή το άτακτον της συνθέσεως και των κρίσεων περί των Ελγινείων μαρμάρων εις την πνευματικήν σύγχυσιν ην τω επήνεγκεν η σκέψις ότι αι πολύτιμοι αυταί αρχαιότητες- οι περίκαλλεις αδάμαντες της Αττικής- ηδύναντο να ξεφύγουν από το Βλουμσβουρυ του. Το μισολέγει ο ίδιος μετά βουκολικής απλότητος εν μια περιόδω του άρθρου του- Τι ιδέα ( δεν ενθυμούμαι αν ήναι ακριβώς αυταί αι λέξεις του) ενώ έχωμεν τας ωραίας αυτάς αρχαιότητας εδώ και ειμπορεί ο λαός μας να πηγαίνη να τας θαυμάζη όποτε θέλει, τι ιδέα να πας στείλωμεν εις την άλλην άκραν της Ευρώπης!”
Εν Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τη 27 Μαρτίου 1891
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Φ. ΚΑΒΑΦΗΣ
Εφημερίδα « Η Εθνική», Δευτέρα 29 Απριλίου 1891
Πηγή: Περιοδικό Νέα Εστία, έτος ΛΔ, τόμος 67ος, Τεύχος 780, Αθήναι 1η Ιανουαρίου 1960
