Του Σωτήρη Μ. Τζούμα
Η πρόσφατη επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη στον Λευκό Οίκο άφησε πίσω της περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις. Όχι για τις δηλώσεις ή τις διπλωματικές χειρονομίες, αλλά για την εικόνα – μια εικόνα που μιλά από μόνη της.
Η επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη στον Λευκό Οίκο, αντί να αναδείξει το κύρος του θεσμού, ανέδειξε το ακριβώς αντίθετο: την υποβάθμισή του.
Η εικόνα που βγήκε από την Ουάσιγκτον δεν ήταν απλώς «ασυνήθιστη»,ήταν αποκαλυπτική μιας φθίνουσας επιρροής που δύσκολα πλέον κρύβεται.Από την στιγμή της υποδοχής στο κατώφλι του Λευκού Οίκου απο την υπεύθυνη του Πρωτοκόλλου, κ. Monica Crowley, πήραμε την πρώτη ψυχρολουσία. Αυτή ήταν η πρώτη αστοχία του επιτελείου Τραμπ και έχει και η δική μας πλευρά την ευθύνη της.
Η ασυνήθιστη διάταξη
Και έπεται συνέχει:σε κάθε επίσκεψη ξένου ηγέτη ή θρησκευτικού αξιωματούχου, η τυπική εικόνα στο Οβάλ Γραφείο είναι γνωστή: ο φιλοξενούμενος κάθεται πλάι στον Αμερικανό Πρόεδρο, μπροστά στο τζάκι, με τη σημασία της στιγμής να αποτυπώνεται στις φωτογραφίες που θα κάνουν τον γύρο του κόσμου. Στην περίπτωση του Οικουμενικού Πατριάρχη, αυτό το πρωτόκολλο αγνοήθηκε.
Ο Πατριάρχης τοποθετήθηκε απέναντι από το γραφείο του Προέδρου Τραμπ – μια διάταξη που θυμίζει περισσότερο τυπική συνάντηση υπηρεσιακού επιπέδου παρά επίσημη συνάντηση με τον θρησκευτικό ηγέτη εκατομμυρίων πιστών. Ακόμη και στις εικόνες, ο Πατριάρχης εμφανίζεται ισότιμος με τη συνοδεία του, χωρίς την ελάχιστη διάκριση που θα όφειλε να αποδοθεί στη θεσμική του θέση.
Μια φτωχή συνοδεία
Το πρόβλημα δεν περιορίστηκε στην εθιμοτυπία. Η συνοδεία του Πατριάρχη ήταν ολιγομελής, στελεχωμένη κυρίως από υπηρεσιακούς παράγοντες και κληρικούς με τυπικό βαθμό μητροπολίτη.
Καμία ισχυρή παρουσία,π.χ του κ. Κατσιματίδη ή κανένα πρόσωπο με πολιτική ή διπλωματική βαρύτητα που θα μπορούσε να ενισχύσει το κύρος του Πατριαρχείου απέναντι στην αμερικανική υπερδύναμη.
Σε σύγκριση με τις εντυπωσιακές αντιπροσωπείες που συνήθως συνοδεύουν άλλους θρησκευτικούς ηγέτες, η εικόνα έμοιαζε πτωχή, ακόμη και αμήχανη. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Αρχιεπισκόπου Ελπιδοφόρου που ήθελε να πουλήσει την εικόνα της οικειότητάς του με τον Τραμπ, η κατάσταση ήταν κάτω του μετρίου.
Η δική μας ευθύνη
Ας είμαστε ξεκάθαροι: η ψυχρολουσία που δέχθηκε η πλευρά του Πατριάρχη στον Λευκό Οίκο δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα της αλαζονικής εθιμοτυπίας της Ουάσιγκτον. Ήταν κυρίως προϊόν της δικής μας ολιγωρίας και προχειρότητας. Αυτοί που είχαν την ευθύνη της προετοιμασίας δεν φρόντισαν να ορίσουν τις κόκκινες γραμμές ώστε όλα να κινηθούν στο ύψος των περιστάσεων.Τα άφησαν όλα χύμα. Λες και το ότι ο Πατριάρχης περνούσε την πόρτα του Λευκού Οίκου τους ήταν αρκετό. Δεν ήθελαν να του αποδοθούν οι τιμές που του αναλογούν. Και αυτό ήταν λάθος. Γιατί αυτή η εικόνα μπορεί από μόνη της να έχει την βαρύτητα της αλλά επί της ουσίας δημιουργεί και κενά που πρπει να μας απασχολήσουν.
Και εδώ ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής δεν μπορεί να μείνει στο απυρόβλητο. Μπορεί τυπικά να μην είχε την «κύρια» ευθύνη του ταξιδιού αυτού- και φρόντισε να μας το κάνει γνωστό- όμως δεν παύει να είναι ο επικεφαλής της Εκκλησίας στην Αμερική και όφειλε αφού θα ήταν παρών και συμμέτοχος σε όλα να φροντίσει μέχρι τελευταίας λεπτομέρειας τα του πρωτοκόλλου. Να απαιτήσει, να οργανώσει, να προλάβει τις αστοχίες. Αντί γι’ αυτό, επέτρεψε να κυλήσουν όλα χαλαρά, με αποτέλεσμα η εικόνα του Πατριάρχη να εκτεθεί.
Από το κάθισμα του Πατριάρχη μέχρι τον τρόπο και τα πρόσωπα της υποδοχής του, φάνηκε ότι κανείς δεν πάλεψε να επιβάλει το αυτονόητο. Ο Αρχιεπίσκοπος και οι συνεργάτες του άφησαν τον Πατριάρχη ουσιαστικά ακάλυπτο, χωρίς ασπίδα σε ένα από τα πιο απαιτητικά διπλωματικά περιβάλλοντα του πλανήτη.
Περισσότερο τους ενδιέφερε να αποκλείσουν αυτούς που τους κάνουν κριτική και αποκαλύπτουν τις αστοχίες και τις αδολεσχίες τους και λιγότερο να μείνει στην ιστορία το τελευταίο ταξίδι του Πατριάρχη Βαρθολομαίου στις ΗΠΑ ως ένα επιτυχές από κάθε άποψη ταξίδι.
Και για να γίνει η σύγκριση: βάζω στο μυαλό μου το ταξίδι του μακαριστού ταπεινού όντως Πατριάρχη Δημητρίου επί Αρχιεπισκόπου Αμερικής Ιακώβου. Καμία σχέση.
Τότε υπήρχε σοβαρότητα, προετοιμασία, διεκδίκηση.Αλλά και στο πρώτο ταξίδι του Πατριάρχη Βαρθολομαίου στην Αμερική επί Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος όλα είχαν προετοιμαστεί σωστά.
Αλλά δεν ξεχνάμε ότι τότε υπήρχε και ένας Μελίτων στο Φανάρι που φρόντιζε για όλα και φύλαττε Θερμοπύλες.
Και ας στενοχωρώ σήμερα τον αγαπητό μου π. Αλέξ Καρλούτσο – και τότε, πάλι σε εκείνον είχε αφεθεί η προετοιμασία και οι εμφανίσεις του Πατριάρχη, όμως τότε όλα έγιναν με τρόπο που ανέδειξαν το κύρος του θεσμού. Σήμερα, η εικόνα μαρτυρά εγκατάλειψη και προχειρότητα.
Το μήνυμα πίσω από την εικόνα
Η διπλωματία γνωρίζει καλά ότι η σημειολογία συχνά έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από τις ίδιες τις δηλώσεις. Εδώ, το μήνυμα ήταν ηχηρό: ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν αντιμετωπίστηκε ως κορυφαία θρησκευτική φυσιογνωμία, αλλά ως ένας απλός επισκέπτης δεύτερης κατηγορίας. Δεν ήταν μόνο «πρώτος μεταξύ ίσων», όπως ορίζει η εκκλησιαστική παράδοση, αλλά ουσιαστικά τοποθετήθηκε κάτω από τον Τραμπ, δίχως την παραμικρή αναγνώριση της πνευματικής του βαρύτητας.
Η σημειολογία είναι αδυσώπητη. Ο Πατριάρχης αντιμετωπίστηκε όχι με την πνευματική του διάσταση, αλλά με τον περιοριστικό τρόπο που επιβάλλει η πρωτοκολλούσα γραφειοκρατία της Ουάσιγκτον. Και ακόμη χειρότερα, ως μικρότερος από τον «πλανητάρχη». Η εικόνα έδειξε έναν πνευματικό ηγέτη που δεν σεβάστηκαν το κύρος που φέρει ο θεσμός του, αλλά με μια εμφανή υποβάθμιση.Ναι το Φανάρι μπορεί να είναι ταπεινό. Αλλά η ιστορία 17 αιώνων που σηκώνει το κάνει πολύτιμο και δακτυλοδεικτούμενο.
Φθορά που δεν κρύβεται
Η απαξίωση αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί απλή λεπτομέρεια του πρωτοκόλλου. Αντίθετα, φανερώνει μια ευρύτερη πραγματικότητα: το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει απολέσει σημαντικό μέρος του διεθνούς του κύρους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες –μια χώρα που γνωρίζει όσο λίγες τη δύναμη των συμβολισμών– δεν φρόντισαν να αναδείξουν τον Πατριάρχη με τον τρόπο που αναλογεί στον θεσμό του.
Αν αυτό δεν είναι σκόπιμη απαξίωση, τότε είναι ένδειξη αδιαφορίας. Και στις δύο περιπτώσεις, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: η διεθνής εικόνα του Πατριαρχείου πλήττεται, η φθορά γίνεται ορατή, η πτώση αντιληπτή ακόμη και από τους πιο καλοπροαίρετους παρατηρητές.
Η σιωπή δεν είναι λύση
Η Ορθοδοξία δεν μπορεί να πορεύεται στηριζόμενη μόνο σε ιστορικές δάφνες και τυπικά πρωτεία. Ο θεσμός του Οικουμενικού Πατριαρχείου απαιτεί διεθνή αναγνώριση και σεβασμό. Όταν αυτός δεν αποδίδεται, το πρόβλημα δεν είναι απλώς επικοινωνιακό, είναι υπαρξιακό.
Η εικόνα από τον Λευκό Οίκο ήταν ένα καμπανάκι που δεν πρέπει να αγνοηθεί. Η υποβάθμιση δεν είναι λεπτομέρεια· είναι σύμπτωμα. Και αν δεν υπάρξει αντίδραση, το σύμπτωμα μπορεί να εξελιχθεί σε μόνιμη ασθένεια του θεσμού.