Διάλεξις υπ’ αριθμόν 8
(1)Ας ξεκινήσουμε με μία πρωτότυπη και παγκόσμια προσευχή: «Κύριε διάλυσε την άγνοια, που σκοτίζει τον νου και φώτισέ μας».
Την θεωρώ ως κατάλληλη ικεσία ακριβώς, γιατί μου επιτρέπει να συνειδητοποιήσω ότι είμαι άνθρωπος – ανθρωπότητα και απεκδύομαι του δικαιώματος να ζητήσω επιείκεια. Ζητώ μάλιστα από τον καθένα σας να απαντήσει στο ερώτημα: Θέλω να ζω ή να επιβιώνω;
Για να ξεκινήσω από ένα καλό σκαλοπάτι αποδέχομαι την πρόταση του Ράινερ Μαρία Ρίλκε: Είναι σοφή επιλογή στην θέση του στόματος να βάλουμε αυτιά. Επειδή όμως πρέπει να απαντήσετε, η φωνή σας σημαίνει φως από τον νου. Να φωτίζει δηλαδή η απάντησή σας εμένα ή τους άλλους και να είναι υπερχείλιση φωτός για σας. Αν θέλετε να μου γράψετε την απάντησή σας, τότε γίνεται η απάντησή σας σοβαρότερη και διαχρονικά ανεπανάληπτη. Το γράφω είναι γαράφω, επομένως στην γη, στο χώμα θα ρέει η φωνή μου. Είναι η διαφορά του προφορικού από τον γραπτό λόγο. Για να ζω και όχι να επιβιώνω πρέπει να έχω προδιαγραφές ελευθερίας και επιλογών από την γέννησή και στο εξής. Έχει διαπιστωθεί ότι η συμπεριφορά μας τα πρώτα χρόνια κάτω από το ένστικτο της προστασίας και της αγάπης, μας προετοιμάζει μόνο για επιβίωση. Στην κόρη του Φρόυντ, Άννα, είχε επιβληθεί από τον γιατρό, και για προστασία της, μία δίαιτα, στην οποία το παιδί αντιδρούσε γιατί πεινούσε υπερβολικά. Όταν στο εστιατόριο παρήγγειλαν φαγητό οι γονείς της, χωρίς να παραγγείλουν για την Άννα, την κόρη τους, η Άννα φώναξε: Άννα Φρόυντ, φράουλες, αγριοφράουλες, ομελέτα, πουτίγκα. Αν προεκτείνετε τους περιορισμούς και σε άλλα στοιχεία της οικογενειακής ζωής, προσδιορίζεται μία συμπεριφορά του παιδιού ή των παιδιών, που να εξασφαλίζει την ησυχία στους γονείς ή κατά την κρίσιν τους την αποφυγή ατυχημάτων. Η ερώτηση είναι: Υπάρχει γονιός, που να συλλογίζεται ότι το σύνολο αυτών των περιορισμών και απαγορεύσεων γίνονται όχθες, που οδηγούν με βία την ζωή του κάθε ανθρώπου σε συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Υπάρχει ένα σοβαρότερο παράδειγμα: Μία μητέρα με την δεκαεξάχρονη κόρη και τον πεντάχρονο γιο της κάθισε σε ένα τραπέζι σε ένα αριστοκρατικό εστιατόριο στην λίμνη της Γενεύης για μεσημβρινό φαγητό. Όταν έφτασε η νεαρή σερβιτόρα ρώτησε την μητέρα: «Κυρία τί θα πάρετε»; Μετά την απάντησή της , ρωτάει το νεαρό κορίτσι: «Εσείς δεσποινίς μου τί θα πάρετε»; Και κατόπιν με την ίδια σοβαρότητα ρωτάει το μικρό παιδί: «Εσείς νεαρέ κύριε τί θα πάρετε»; Πριν απαντήσει το παιδί, η μητέρα του λέει: «Θα παραγγείλω εγώ για αυτόν». Απτόητη η νεαρή σερβιτόρα επαναλαμβάνει: «Νεαρέ κύριε τί θα πάρετε»; Η παρεμβαίνουσα μητέρα αγνοείται φανερά και η νεαρή σερβιτόρα ρωτάει εκ τρίτου: «Νεαρέ κύριε θέλω την απάντησή σας. Τί θα πάρετε»; και το παιδί απαντάει: «Μπέργκερ με πολλά λαχανικά και πατάτες, δύο αυγά τηγανητά (2)και ψωμί ολικής αλέσεως παρακαλώ». Όταν έφυγε η σερβιτόρα το παιδί είπε στην μητέρα του: «Μητέρα αυτή η νεαρή κυρία νομίζει πως είμαι άνθρωπος».
Η απάντηση κρινόμενη υπό το πνεύμα της πραγματικής αγωγής αποδεικνύει ότι στα πλαίσια της οικογένειας, οι γονείς γνωρίζουμε με απόλυτο τρόπο πως πρέπει να παιδαγωγήσουμε τα παιδιά μας και εδώ εισέρχεται στο χώρο της πολιτισμικής μας εξέλιξης το καίριο ερώτημα: «Αλήθεια τί γνωρίζουμε οι άνθρωποι με απόλυτη ακρίβεια»;
Η ιστορία της ανθρωπότητας αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει πρόοδος, αν η γενιά, που έρχεται, δεν αμφισβητεί την γνώση της προηγούμενης. Κυρίως αν δεν αμφισβητεί τις επιλογές της και τους λόγους και τους όρους, που οι μεγαλύτεροι ασκούν την εξουσία τους πάνω στους μικρότερους. Ο Όμηρος όμως στην Ιλιάδα δίνει ένα παράδειγμα αμφισβήτησης της εξουσίας, του βασιλιά, του παντοδύναμου Αγαμέμνονα, στον οποίο ο Όμηρος αποδίδει τα εξής λόγια στην συνέλευση:
«Οι άλλοι εκαθίζαν και στην θέση του εκρατιόταν ο καθένας,
μόνο ο Θερσίτης, ο ατσαλόστομος φωνοκοπούσε ακόμα,
λόγια στο νου του πού’ χεν άπρεπα πολλά, και τα πετούσε
δίχως ντροπή καμιά, μαλώνοντας με τους ρηγάδες πάντα,
φτάνει να απάντεχε πως θ’ άσκωνε μες τους Αργίτες γέλιο.
Άνδρας δεν έφτασε ασκημότερος κάτω απ’ της Τροίας το κάστρο•
Κουτσός απ’ το’ να πόδι, αλλήθωρος, με χωνιασμένους ώμους,
που απά στο στήθος του εκαλύβωναν• και πιο ψηλά θωρούσες
κεφάλι μυτερό, που απάνω του χνούδι πετούσε ανάριο.
Υπάρχει όμως μία πολιτική αμφισβήτηση της εξουσίας και της γνώσεως των ισχυρών στην γαλλική επανάσταση. Επειδή οι σπατάλες του Λουδοβίκου του 14ου είχαν οδηγήσει την Γαλλία σε χρεοκοπία, ο υπουργός οικονομικών Νεκέρ εκάλεσε τους ευγενείς και τους επρότεινε να εκχωρήσουν στο κράτος το ένα δέκατο των εξόδων του κυνηγίου τους – πρόκειται για το κυνήγι της αλεπούς, το ετήσιο και αυτός αναλαμβάνει να εξυγιάνει τα οικονομικά της Γαλλίας και αυτοί θα διατηρήσουν τα προνόμιά τους. Επειδή οι ευγενείς και οι ανώτεροι κληρικοί αρνήθηκαν, συνεκλήθη το συμβούλιο των γενικών τάξεων για να πάρει αποφάσεις. Οι ευγενείς και ο κλήρος εψήφιζαν κατά κεφαλάς. Οι εκπρόσωποι του λαού κατά τάξεις, δηλαδή οι 4.200 αντιπρόσωποι του λαού είχαν τρεις ψήφους, οι ευγενείς και ο κλήρος 603 και η απόφαση ήταν: να φορολογηθεί και πάλι ο λαός. Τότε δώδεκα ευγενείς και τρεις κληρικοί με αρχηγό τον Δαντόν μπήκαν στην αίθουσα του σφαιριστηρίου, έκλεισαν (3)τις πόρτες μαζί με τον λαό, εκήρυξαν εαυτούς απαραβίαστους και σε ασυλία και εκήρυξαν την γαλλική επανάσταση. Ο πρώτος βουλευτής, που έλαβε τον λόγο είπε: «Στο όνομα της ανθρωπότητας έχω δικαίωμα να υβρίσω». Η παγκόσμια ιστορία λοιπόν είναι μία αλλεπάλληλη ιστορία αμφισβητήσεων, που σημαίνει ότι η έννοια του γνωρίζω, η έννοια της γνώσεως έχει περιορισμένη αξία και επομένως θα πρέπει να αποκλείσουμε τις βεβαιότητες στις επιλογές μας. Ένας μεγάλος σύγχρονος φυσικός λέει: «Δεν μπορεί να προβλέψουμε με βεβαιότητα τα αποτελέσματα της παρατήρησης. Εκείνο που μπορεί να προβλεφθεί είναι η πιθανότητα ενός ορισμένου αποτελέσματος. Ο Αϊνστάιν συμπληρωματικά δηλώνει: «Θαυμάζω τον Νεύτωνα για την ικανότητά του να διακρίνει τόσο καθαρά τα ελαττώματα στο διανοητικό του οικοδόμημα και ο μεγαλύτερος μαθηματικός της εποχής μας, ο Μαξ Τέγκμαρκ γράφει, αμφισβητώντας εξ ολοκλήρου την επιστήμη της οικονομίας: «Τα οικονομικά είναι μία μορφή διανοητικής πορνείας, που ανταμείβει όσους λένε ή συμβουλεύουν, ό, τι θέλουν να ακούσουν οι αφεντάδες τους».
Είμαι εδώ σήμερα γιατί παρασύρθηκα από μία πρόταση του Μαξ Τέγκμαρκ: «Παρακαλώ, όσοι είστε επιστήμονες και μη, θα μπορούσατε ποτέ να δώσετε τον ορισμό του δέντρου όπως τον έδωσε ο Ρίτσαρντ Φέινμαν, νομπελίστας φυσικός στις παραδόσεις του για την κβαντική ηλεκτρομηχανική:
Τα δέντρα είναι φτιαγμένα, πρώτα απ’ όλα, από αέρα. Όταν καίγονται, επιστρέφουν στον αέρα και με την θερμότητα της φλόγας απελευθερώνεται η θερμότητα του φλεγόμενου Ήλιου, η οποία είχε δεσμευτεί για να μετατρέψει τον αέρα σε δέντρο. Και στην στάχτη που απομένει βρίσκεται το μικρό υπόλειμμα του μέρους που δεν προήλθε από τον αέρα, αλλά από την στερεά γη.
Αυτά που σας είπα μέχρι τώρα ήταν πρόλογος. Ας μπούμε στο κυρίως θέμα.
Ακουμπισμένος στο πλατάνι του κήπου
καταντικρύ στην μελαχροινή νύχτα
ξαφνικά η ψυχή μου γίνεται άρπα
και διαλέγει να τραγουδήσει το τραγούδι
της γνώσης, όχι μόνο για τον εαυτό της
θα με ακούσει κανείς;
Η ερώτηση είναι, το τραγούδι είναι, η αγωνία είναι: τί είναι πραγματικότητα;
Θέλω να σας προκαλέσω μία αφύπνιση και να κατανοήσετε την διακήρυξη: Η εποχή μας φουσκώνει την κοιλιά, θεοποιεί την διασκέδαση και η πραγματική γνώση είναι πάρεργο. Διερωτώμαι: Γιατί έχουμε μανία να πούμε την γνώμη μας; Ποιό πράγμα (4)ξέρουμε καλά και θέλουμε να το κάνουμε γνωστό στους άλλους; Αν ξέρουμε κάτι, γίνεται πίστη του χθες, απομακρύνεται από την γνώση και γίνεται εργαλείο προπαγάνδας και επιβολής. Γνώση και επιστήμη είναι η διαρκής απέκδυση αυτού, που ξέρουμε, και κάθε φορά η γνώση μας είναι φορεσιά, που εκφράζει μία μικρή αλήθεια, που θα την αλλάξουμε αύριο. Είμαι άνθρωπος σημαίνει ότι θέλω να είμαι ελεύθερος. Επομένως γνωρίζω μέσα μου πόσο δυνατή είναι η ελευθερία, αλλά η γνώση μου και η σκέψη μου δείχνουν τα όριά τους. Καθήκον μου είναι αυτή την ελευθερία να την χτίσω σε κάθε συνείδηση. Η επιστήμη και η γνώση είναι άνεμος – άμενος στις συνειδήσεις. Ακούω σημαίνει: Είμαι ελεύθερος να διαλέξω; Τι αντιπροσωπεύει όμως αυτή η ερώτηση;
Επειδή κάθε στιγμή των συζητήσεών μας, μιλάμε για ρεαλισμό για πραγματικό επίπεδο βεβαιότητας και τελικώς αιωρείται μπροστά μας το καίριο ερώτημα: Τί είναι για την ανθρωπότητα πραγματικότητα; Εδώ έχουμε έναν περιορισμό όσον αφορά στις απαντήσεις Το ερώτημά μας επιδέχεται απάντηση με νόημα. Ας βάλουμε κατά σειρά τις απαντήσεις
– γη, άνεμος, φωτιά, αέρας και πεμπτουσία.
– άτομα σε κίνηση
– Στοιχειώδη σωματίδια σε κίνηση
– Χορδές σε κίνηση
– Κβαντικά πεδία σε καμπυλωμένο χορόχρονο
– Θεωρία Μ
– Μια θεϊκή δημιουργία
– Μια κοινωνική κατασκευή
– Μια νευροφυσιολογική κατασκευή
– Ένα όνειρο
– Μία πληροφορία
– Μια προσημείωση (όπως στην ταινία The matrix)
– Μια μαθηματική κατασκευή
– Το πολυσύμπαν επιπέδου IV.
Η τελευταία απάντηση αποτελεί την κορυφαία και ισχύουσα σύλληψη της πραγματικότητας για την επιστήμη σήμερα. Έχουμε όμως και απαντήσεις, οι οποίες απαντούν στο ερώτημα, αλλά οι απαντήσεις αυτές δεν έχουν νόημα.
(5)– Υπάρχει πραγματικότητα, αλλά εμείς οι άνθρωποι δεν μπορούμε να την γνωρίσουμε πλήρως: δεν έχουμε πρόσβαση σε αυτό, που ο Ιμάνουελ Καντ ονόμασε «Das Ding an sich (το πράγμα κάθε αυτό)
– Η πραγματικότητα είναι θεμελιωδώς μη γνώσιμη
– Όχι μόνο δεν γνωρίζουμε, αλλά δεν μπορούμε να την εκφράσουμε, αν γνωρίζαμε
– Η επιστήμη δεν είναι τίποτα περισσότερο από μία ιστορία (είναι η μετανεωτερική απάντηση από τον Ζακ Ντεριντά και άλλους)
– Η πραγματικότητα βρίσκεται στο μυαλό μας (η απάντηση των κονστρουκτιβιστών)
– Δεν υπάρχει πραγματικότητα (σολιψισμός)
Αφού σας έδωσα τον πληθωρισμό των απαντήσεων για την πραγματικότητα και το ποιόν της και σας αφήρεσα το θράσος ή να απαντάτε από άγνοια, πράγμα, το οποίο είναι πολιτισμική αρρώστια, ή να δίνετε απαντήσεις με γνώσεις του χθες, που πολύ απέχουν από τις κατακτήσεις του πολυσύμπαντος επιπέδου IV. Τουλάχιστον από σήμερα γνωρίζετε ότι οι επιλογές μας είναι αυτές που καθόρισε ο Πλάτων με τον μύθο του σπηλαίου στο έβδομο βιβλίο της Πολιτείας του. Το ερώτημα είναι: τί αποσκευές θα πάρετε μαζί σας για το καλοκαίρι, μέχρι την επόμενη Οκτωβριανή μας συνάντηση; Πώς θα μείνετε με καρδίαν νήφουσαν, δηλαδή αφυπνισμένοι μέχρι τότε; Πώς επομένως σεις με φώτιση θα μεταφέρετε στους άλλους με μετριοφροσύνη τις μέτριες δυνατότητες όλων μας να ανεβούμε στην αρχαία αγορά και να ερωτήσουμε ο ένας τον άλλον: τίς αγορεύειν βούλεται; Γεγονός που θα με βεβαιώσει ότι οι πνευματικές σας αποσκευές θα είναι αρπαγή γνώσης από το μέλλον και όχι από το παρελθόν; Κάνω μία πρόταση και θέλω να γράψετε στο νου και στην καρδιά σας όσα θέλω να βάλετε στις αποσκευές σας, αφού θερίσετε από μένα αφύπνιση, αφύπνιση και μόνο αφύπνιση. Οι προφήτες της σύγχρονης επιστήμης ψηλά στα καμπαναριά της γης φωνάζουν: όλα τα πράγματα αποτελούνται από άτομα – μικρά σωματίδια, που κινούνται διαρκώς και έλκονται, όταν τα χωρίζει μικρή απόσταση, αλλά απωθούνται μόλις βρεθούν κοντά το ένα στο άλλο. Σας δίνω μία καραμέλα. Η μελέτη των δομικών μονάδων των δένδρων π.χ. υποδηλώνει για την σημερινή επιστήμη την ύπαρξή τους σε παράλληλα σύμπαντα. Για να σας βεβαιώσω: είναι κατάκτηση της φυσικής επιστήμης πλέον ότι ένα σωματίδιο βρίσκεται ταυτόχρονα σε δύο θέσεις. Το ατσάλι, το ισχυρότερο υλικό, που έχουμε, έχει πυκνότητα, που αντιστοιχεί στο: 0,000000001. Η σύγχρονη φυσική αποφαίνεται ότι αποτελείται από σφαιρίδια και το μεγαλύτερο μέρος, που τα συνδέει είναι κενό, αλλά η σύνδεσή τους γίνεται με τεράστιες ηλεκτρομαγνητικές δυνάμεις. Στην αγωνιώδη ερώτησή σας: δάσκαλε που μου χρησιμεύει η λογική μου; Ποια η σχέση της με την υψηλή επιστήμη; Σε μία πρόχειρη απάντηση, η λογική σας, σας χρησιμεύει για την καθημερινότητα της ζωής και σε ένα καθορισμένο, με αυστηρά όρια, επίπεδο σκέψεων. Η κβαντική φυσική όμως (6)αντιστρατεύεται πλήρως στην λογική μας και βρίσκεται σε αντίθεση με την πραγματικότητα, που ζούμε. Καθορίζω με απλές σκέψεις τρία γνωστικά επίπεδα. Τρία μυστήρια, δηλαδή έχουμε μπροστά μας τρεις κόσμους.
Το πρώτο μυστήριο αντιστοιχεί στην λεγόμενη ενσυνείδητη κατανόηση, την μαθηματική κατανόηση, που αποτελεί το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Αυτή η ενσυνείδητη κατανόηση του κόσμου είναι αδύνατο να έχει προκύψει ως χαρακτηριστικό μιας υπολογιστικής δραστηριότητας και δεν μπορεί να προσομοιωθεί με την βοήθεια του υπολογιστή και θα πρέπει να τονιστεί ότι η μαθηματική κατανόηση δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα γνωρίσματα από οποιαδήποτε άλλη κατανόηση. Ας προσθέσουμε στο πρώτο μας σακίδιο: οποιαδήποτε εγκεφαλική δραστηριότητα κι αν είναι υπεύθυνη για την συνείδηση, πρέπει να εξαρτάται από την φυσική, που υπάρχει πέρα από κάθε υπολογιστική προσομοίωση. Ένα δεύτερο σακίδιο στα πλαίσια της επιστήμης πρέπει να περιγράφει φυσική δραστηριότητα, που θα μας οδηγήσει πέρα από τα όρια της υπολογιστικής διαδικασίας. Ο κόσμος λοιπόν, που γνωρίζουμε περισσότερο άμεσα είναι ο κόσμος των ενσυνείδητων αντιλήψεών μας και όμως είναι ο κόσμος, που γνωρίζουμε τα λιγότερα από επιστημονική άποψη. Στον κόσμο αυτό υπάρχει η ευτυχία και ο πόνος και η αντίληψη των χρωμάτων. Υπάρχουν οι αναμνήσεις της παιδικής μας ηλικίας και ο φόβος του θανάτου. Υπάρχει η αγάπη, η κατανόηση και η γνώση πολυάριθμων γεγονότων, όπως και η άγνοια ή η εκδίκηση. Είναι ένας κόσμος νοητών εικόνων με καρέκλες και τραπέζια, όπου οι ήχοι και οι μυρωδιές και οι αισθήσεις κάθε είδους αναμειγνύονται με τις σκέψεις και τις αποφάσεις μας.
Υπάρχουν άλλοι δύο κόσμοι, τους οποίους επίσης γνωρίζουμε – λιγότερο άμεσα από τον κόσμο των αισθήσεών μας – αλλά για τους οποίους σήμερα γνωρίζουμε αρκετά πράγματα. Ο ένας από αυτούς είναι ο κόσμος, που τον ονομάζουμε φυσικό κόσμο. Περιέχει πραγματικές καρέκλες και τραπέζια, τηλεοράσεις και αυτοκίνητα, ανθρώπους, ανθρώπινους εγκεφάλους και την δράση των νευρώνων των. Στον κόσμο αυτό υπάρχει ο ήλιος, το φεγγάρι και τα άστρα, τα σύννεφα, οι θύελλες, οι βράχοι, τα λουλούδια και οι πεταλούδες και σε ένα βαθύτερο επίπεδο, υπάρχουν τα μόρια και τα άτομα, τα ηλεκτρόνια και τα φωτόνια και ο χωρόχρονος. Υπάρχουν οι κυτταροσκελετοί και οι υπεραγωγοί. Δεν είναι διόλου ξεκάθαρο γιατί θα πρέπει να έχει κάποια σχέση ο κόσμος των αισθήσεών μας με τον φυσικό κόσμο, αλλά όπως φαίνεται πειραματικά έχει.
Υπάρχει όμως και ένας άλλος κόσμος, αν και πολλοί το βρίσκουν πολύ δύσκολο να αποδεχτούν την ύπαρξή του: είναι ο πλατωνικός κόσμος των μαθηματικών μορφών. Εκεί βρίσκουμε τους φυσικούς αριθμούς 0,1,2,3… την άλγεβρα των μιγαδικών αριθμών, το θεώρημα του Λαγκράν, το Πυθαγόρειο θεώρημα, την ιδιότητα σύμφωνα με την οποία για κάθε ζεύγος φυσικών αριθμών ισχύει a x b = b x a. Στον ίδιο πλατωνικό κόσμο βρίσκουμε γεωμετρίες διαφορετικές από την ευκλείδια, στις οποίες (7)δεν ισχύει το Πυθαγόρειο θεώρημα, άπειρους αριθμούς και μη υπολογίσιμους αριθμούς, αναδρομικούς και μη αναδρομικούς διατακτικούς αριθμούς, μηχανές Τούρινγκ, των οποίων η δράση δεν σταματά ποτέ, όπως επίσης και μαντικές μηχανές. Σε αυτόν βρίσκουμε πολλές κατηγορίες μαθηματικών προβλημάτων, που δεν είναι υπολογιστικά επιλύσιμα, όπως η διάστρωση polyonimo. Βρίσκονται επίσης ηλεκτρομαγνητικές εξισώσεις του Μάξουελ και προσωμοιώσεις των μαύρων οπών και των καταιγίδων. Αν γυρίζουμε πίσω για να βρούμε το υπέρτατο διανοητικό επίπεδο στον Πλάτωνα είναι γιατί μας προειδοποίησε με τον μύθο του σπηλαίου, ότι πρέπει να βγούμε έξω από το σπήλαιο και δυστυχώς δεν το έχουμε καταφέρει ακόμα. Θα καταλάβουμε τον Πλάτωνα και την κληρονομιά μας, αν κατανοήσουμε ότι οι συλλήψεις της σύγχρονης φυσικής, συμφωνούν με τις κατακτήσεις του Πλάτωνα. Το πολυσύμπαν επιπέδου IV είναι μία ιδέα της θεωρητικής φυσικής, που αφορά στην πιο ριζοσπαστική εκδοχή του πολυσύμπαντος, ενώ τα πολυσύμπαντα επιπέδου I έως III, που προκύπτουν από την κοσμολογία, την κβαντομηχανική και την θεωρία των χορδών, το πολυσύμπαν επιπέδου IV βασίζεται σε μια πλατωνική θεώρηση της πραγματικότητας, ότι κάθε μαθηματική δομή, που μπορεί να υπάρξει, αντιπροσωπεύει και μια φυσική πραγματικότητα. Αυτό είχε καταλάβει ο Έγελος όταν έλεγε: κάθε λογικό είναι πραγματικό και πραγματικό είναι και λογικό. Η προφητική επιστήμη της φυσικής, όταν είπε ότι κάθε σωματίδιο βρίσκεται ταυτοχρόνως σε δύο θέσεις, είπε ταυτόχρονα ότι και οι άνθρωποι, που αποτελούνται από σωματίδια και άτομα μπορούν να βρίσκονται ταυτόχρονα σε παράλληλους κόσμους. Μπορούμε με την σκέψη μας και την προσευχή να επισπεύσουμε και να πετύχουμε την αθανασία, ας έχουμε το θάρρος τον στόχο αυτό να τον θεωρήσουμε δικαίωμα.
Κωνσταντίνος Καλογεράς